अलिबाग : कोकणात पाऊस भरपूर, पण तरीही पिण्याच्या पाण्याचा गंभीर प्रश्न ही वास्तव स्थिती ग्रामीण आणि आदिवासी भागात आजही दिसून येते. महिलांना रोज डोंगर उतार-चढाव करत दूरदूर पाणी आणावं लागतं, मुलांना शिक्षणात अडथळे येतात आणि आरोग्यावरही परिणाम होतो. या समस्येचा शाश्वत तोडगा काढण्यासाठी जे.एस.डब्ल्यू. स्टील, डोलवी प्रकल्प अंतर्गत कार्यरत जे.एस.डब्ल्यू. फाऊंडेशनने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलले आहे.

समुदाय-आधारित जलस्रोत व्यवस्थापन गावकऱ्यांच्या सहभागातून बदल

जे.एस.डब्ल्यू. फाऊंडेशनचा दृष्टिकोन केवळ पाणी पुरवठ्यापुरता मर्यादित नाही. हा उपक्रम गावकऱ्यांना पाण्याच्या समस्यांबाबत जागरूक करून, त्यांच्या नेतृत्वातून या प्रश्नांवर उपाय शोधण्याचा आहे. यात महिलांचा विशेष सहभाग घेतला जात आहे, कारण पाणीटंचाईचा सर्वाधिक भार त्यांच्यावरच असतो.

आजवरची प्रमुख कामगिरी

: १४९ घरांमध्ये रूफटॉप रेन वॉटर हार्वेस्टिंग व HDPE टाक्यांची उभारणी, ज्यामुळे कुटुंबं स्वबळावर पाणी साठवू लागली.

: १० मोठ्या साठवण टाक्या व ६ चेक डॅग्स, ज्यातून वर्षभर पुरेसा साठा आणि शांतीपूर्ण पाणीवाटप शक्य.

: ८७ कि.मी. जलवाहिनी, जी पाणी थेट घराजवळ आणते विशेषतः महिलांसाठी ही मोठी मदत ठरली.

: ४६ जलतलावांची निर्मिती, शिवाय स्वच्छता व पाणी बचतीसाठी जनजागृती सत्रं.

: १८ जल समित्या (२६४ सदस्य) स्थानिक नेतृत्व निर्माण.

: २७ अभ्यासदौरे (दापोली, हिवरेबाजार, राळेगणसिद्धी)- शाश्वत जलप्रशासन शिकण्यासाठी.

: १३ शाळांमध्ये जलजागर सत्रे १०९७+ विद्यार्थ्यांमध्ये पाणीविषयी संवेदनशीलता.

: ३४ ग्रामस्तरावर जागरूकता कार्यक्रम १२००+ नागरिकांना शाश्वत पाणी वापराबद्दल मार्गदर्शन.

डोलवीत जल संवाद\' पाण्यावरून एकतेकडे वाटचाल

८ जानेवारी २०२५ रोजी डोलवी गावात आयोजित \'जल संवाद\' कार्यक्रमात १६ ग्रामपंचायतींमधून २८६ नागरिक सहभागी झाले. या संवादात लोकप्रतिनिधी, गावकरी आणि तज्ज्ञांनी पाण्याशी संबंधित अडचणी. उपाय आणि अनुभव मांडले. या कार्यक्रमात १५ ग्रामपंचायतींचा विशेष सत्कार करण्यात आला. डोलवी आणि वडखळ ग्रामपंचायतींना त्यांच्या नेतृत्वामुळे विशेष गौरव मिळाला.

या संवादातून एक गोष्ट ठळकपणे समोर आली पाणी प्रश्न हा फक्त तांत्रिक नाही, तो सामाजिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या देखील महत्त्वाचा आहे.

इंद्रानगरच्या महिलांचं आयुष्य बदललं

इंद्रानगर हे एक छोटंसं आदिवासी वस्तीचं गाव ८५ कुटुंबांचं. इथे आठवड्यातून फक्त दोनदाच पाणीपुरवठा होत असे. महिलांना डोंगर चढून दूरच्या खाजगी विहिरीवरून पाणी आणावं लागायचं. यामध्ये रोजचे अनेक तास खर्च होत होते, ज्यामुळे मुलींचं शिक्षण, महिलांचे उत्पन्नाचे मार्ग आणि आरोग्य यावर परिणाम होत होता.

जे.एस.डब्ल्यू. फाऊंडेशनने ग्रामपंचायत व वन विभागाच्या मदतीने जवळच्या जंगलात असलेल्या नैसर्गिक झऱ्यावर आधारित विहीर, साठवण टाकी व पाईपलाइन यंत्रणा उभी केली. आज इंद्रानगरच्या प्रत्येक घरात रोज पाणी पोहोचतंय.

सामाजिक परिवर्तनाची चळवळ

जे.एस.डब्ल्यू. फाऊंडेशनचा उद्देश फक्त सुविधा देणं नव्हे, तर गावकऱ्यांना सक्षम बनवणं आहे. पाणीप्रश्नावरून संवाद, नेतृत्व, सहभाग आणि जबाबदारी वाढवून सामाजिक समरसतेला चालना दिली जात आहे.

महिला, तरुण आणि वंचित घटकांना सामावून घेऊन निर्णय प्रक्रियेचा भाग बनवले जात आहे. जल समित्या हे ग्रामस्तरावरील पारदर्शकतेचे प्रतीक ठरत आहेत. शाळांमधील उपक्रमातून पुढची पिढी पाणी संवेदनशील बनते आहे.

पाण्याच्या शाश्वत भविष्यासाठी पुढचे पाऊल

जे.एस.डब्ल्यू. फाऊंडेशनचं काम आज ३५ ग्रामपंचायतींमध्ये, एक लाखांहून अधिक लोकांपर्यंत पोहोचले आहे. परंतु हे केवळ सुरुवात आहे.

या उपक्रमाचा पाया आहे सामुदायिक सहभाग, महिला नेतृत्व आणि स्थानिक साक्षरता. पाणी हा केवळ भौतिक साधन नसून, समाज बांधणारा आधार ठरतो आणि जे.एस.डब्ल्यू. स्टीलचा हा उपक्रम हे अधोरेखित करतो.

पाणी देणं म्हणजे केवळ सुविधा नाही ती आयुष्य घडवण्याची संधी आहे. जे.एस.डब्ल्यू. स्टील आणि जे.एस.डब्ल्यू. फाऊंडेशन यांचं हे कार्य केवळ विकास निधी उपक्रम नाही ही ग्रामीण परिवर्तनाची जलचळवळ आहे.