अलिबाग : जेएसडब्ल्यू स्टील डोलवी प्रकल्पाच्या माध्यमातून राबविण्यात येणारा स्वच्छता आणि कचरा व्यवस्थापन प्रकल्प हा फक्त पर्यावरणाच्या संरक्षणासाठी नाही तर गावकऱ्यांच्या आरोग्य व जीवनशैली सुधारण्यासाठीदेखील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. या उपक्रमातून ३४ गावे, ११ ग्रामपंचायतींना झिरो डंपिंगकडे नेण्याचा मोठा प्रयत्न सुरू आहे.

या प्रकल्पात ७ हजार ९०० कुटुंबे, २३ शाळा आणि १०० पेक्षा जास्त महिला स्वयं सहायता गट (SHGs) सक्रियपणे सहभागी झाले आहेत. ग्रामीण भागातील अनेक लोकांना स्वच्छतेचे महत्त्व समजावून सांगणे, त्यांचे वृत्ती बदलणे हे यशस्वीपणे साध्य करणे ही मोठी गोष्ट आहे. महिलांनी पुढाकार घेऊन गावामध्ये स्वच्छता राखण्याची जबाबदारी घेतली आहे, जेणेकरून संपूर्ण कुटुंबांमध्ये स्वच्छतेची संस्कृती रुजेल.

पर्यावरणपूरक कचरा व्यवस्थापन

आतापर्यंत १३० टन सुक्या कचऱ्याचा आणि १ लाख ४५ हजार ५२९ प्लास्टिकच्या वस्तूंचा कचरा गोळा केला आहे. यासाठी गावांत ५ छावण्या (शेड्स) बांधल्या असून, तिथे कचऱ्याचं वर्गीकरण आणि पुनर्वापरासाठी व्यवस्थापन केले जाते. यामुळे कचऱ्याचा योग्य वापर होतो आणि जमिनीत प्रदूषण कमी होते. बरेच गावकरी आता कचरा व्यवस्थापनासाठी जागरूक झाले आहेत आणि त्यांच्या स्वतःच्या गावाला स्वच्छ ठेवण्याचा आदर्श उभा करत आहेत.

शौचालयांची उभारणी 

जेएसडब्ल्यू फाऊंडेशनने डोलवी, दिव, शहाबाज, मसद या गावांमध्ये आतापर्यंत २३० घरांत स्वच्छ आणि सुरक्षित शौचालये बांधली आहेत. हे शौचालय गावांमध्ये खुले मोकळे शौच करण्याच्या प्रथा संपवून गावांना ODF (Open Defecation Free) गाव बनवण्यात मदत करत आहेत. २०२५-२६ आर्थिक वर्षात आणखी १०० शौचालये बांधण्याचा प्रकल्प सुरू असून, गावकऱ्यांच्या स्वच्छतेची प्रेरणा वाढत आहे.

समाजाला जागरूक करण्यासाठी कार्यक्रम आणि रॅली

स्वच्छतेबाबत जनजागृतीसाठी जेएसडब्ल्यू स्टील डोलवी नियमितपणे रॅली, नाटके आणि सार्वजनिक जागरूकता कार्यक्रम राबवत आहे. गावातील सर्व वयोगटातील लोकांपर्यंत स्वच्छतेचे महत्त्व पोहोचविण्याचा हा एक सुंदर प्रयत्न आहे. शाळांमध्ये विद्यार्थी स्वच्छतेचा संदेश घराघरांपर्यंत पोहोचवतात, आणि यामुळे गावांमध्ये सकारात्मक बदल होत आहेत.

सामाजिक परिवर्तन आणि आत्मविश्वास

या उपक्रमामुळे फक्त गाव स्वच्छ होतो आहे एवढंच नाही, तर लोकांमध्ये एकजूट आणि सामाजिक बांधिलकी वाढत आहे. महिलांनी पुढाकार घेतल्याने त्यांचा आत्मविश्वास वाढला आहे. मुलं शाळेत जाताना आनंदी होतात आणि पालकही समाधानी आहेत की आता त्यांचे कुटुंब सुरक्षित आणि निरोगी आहे. जेएसडब्ल्यू स्टील डोलवी चा हा स्वच्छता आणि कचरा व्यवस्थापन प्रकल्प हे फक्त पर्यावरणाची काळजी नाही तर सामाजिक बंधनांना अधिक मजबूत करणारा, आरोग्याला चालना देणारा आणि प्रत्येक गावकऱ्याच्या आयुष्यात सकारात्मक बदल घडवणारा उपक्रम आहे.

मानाची वाडीचा अनुभव व अभ्यास प्रवास

१६ ते १८ डिसेंबर २०२४ रोजी JSW फाउंडेशनतर्फे शिवम प्रतिष्ठान, घारेवाडी येथे \"आदर्श गाव - माझी जबाबदारी\" या तीन दिवसांच्या कार्यशाळेचे आयोजन करण्यात आले. जवळच्या गावांतील ३२ नागरिकांनी यात भाग घेतला. योगा, ग्रामसभा, गर्भवती महिला, तरुण युवक आणि वॉर्ड मीटिंग्ज याबाबत माहिती देण्यात आली.

सरकारी योजना आणि ग्रामीण स्वावलंबनासाठीचे १७ लक्ष्य, जसे की गरिबीमुक्त, आरोग्यदायी आणि स्वच्छ गाव याबद्दल शिकवले गेले. पुरस्कार जिंकलेल्या आदर्श गाव मानाची वाडीचा दौराही करण्यात आला, जिथे QR कोडद्वारे कर जमा करणे, पाणी व्यवस्थापन आणि सोलर पॅनेलसारखे नवकल्पनात्मक उपक्रम पाहायला मिळाले. गावातल्या लोकांच्या सहभागावर आणि शाश्वत पद्धतींवर भर देण्यात आला. सरपंचांनी सांगितले की हे इतर गावांमध्ये कसे करता येईल. सहभागींनी हा अनुभव खूप उपयुक्त असल्याचे सांगितले आणि पुढील प्रशिक्षणासाठी विनंती केली.

स्वच्छता आणि पर्यावरण जागरूकता 

स्त्री दिनानिमित्त जेएसडब्ल्यू स्टील फाउंडेशन, डोलवी यांनी बोरी, मसद ख, बोरवे आणि शहाबाज या चार गावांतील ४०० पेक्षा जास्त महिला आणि शाळेतील मुलांना एकत्र आणून प्रेरणादायी कार्यक्रम केला. या दिवशी मुख्य काम होतं सॉलिड वेस्ट मॅनेजमेंटवर जनजागृती रॅली, ज्यात लोकांनी गावातून फेरफटका मारून कचरा योग्य प्रकारे निपटारा, रीसायकलिंग आणि टिकावदार पद्धती यांचे महत्त्व सांगितले. रॅलीनंतर, महिलांनी गावभर स्वच्छता मोहीम पुढे नेत सार्वजनिक ठिकाणांचा, रस्त्यांचा कचरा गोळा केला. ही पुढाकार महिलांना सशक्त बनवणारी होतीच, पण पर्यावरणाबाबत जागरूकता वाढवून गाव स्वच्छ, हिरवेगार आणि टिकाऊ बनवण्यासाठी मदतही केली आहे.